در تاریخ جهان، انقلاب های زیادی اتفاق افتاده است، تحلیل انقلابها در هر زمان و هر قاره و کشور، ویژگی های خود را دارد، و به گذر های تاریخ اجتماعی آن سرزمین بستگی دارد. یکی از مهمترین انقلاب های ایران، انقلاب مشروطیت است، که گذر تاریخی از تشکیلات فئودالی به نو بورژوازی بوده. برای آینده بینی، پیگیری ریتم و آهنگ انقلاب های گذشته مهم می باشد؛ از این جهت در این پرونده به بررسی این موضوع میپردازیم.
بحث ولایت فقیه، یعنی تسری مشروعیت دینی به قدرت سیاسی را در ذهن و باور جامعه و توده های مردم قرار دهند و انقلاب اسلامی مسئول چنین شرایطی بود که برای اولین بار علمای اسلام موفق شدند حکومت سیاسی تشکیل دهند. این موضوع را اگر بیشتر بررسی کنید، متوجه می شوید که عدم تمایل علما برای در دست گرفتن قدرت سیاسی، باعث می شد حاکمیت ها دوباره به شرایط مطلوب خود برگردند. عموم مردم هم مادامی که علما وارد بحث جدیدی نمی شدند حرکتی انجام نمی دادند.
در عصر طاغوت، مراجع تقلید هیچگاه وارد دربار نشدند تا پیگیر رفتار قدرت سیاسی باشند. شیخ السلام ها هم که وابسته بودند؛ همین نکته باعث شد که در یک شرایط هیجانی با استفاده از پتانسیل عدم مشروعیت قدرت سیاسی و قدرت بالای اجتماعی مراجع تقلید همیشه حرف مراجع پیش رو باشد اما در سطوح سیاسی به محض اینکه این موج کاهش پیدا می کرد تلاش قدرت سیاسی برای اعمال نفوذ ادامه می یافت و مانع تحقق نهضت مراجع می شد.
انتشارات : قدر ولایت سال انتشار : ۱۳۸۹ معرفی : انتشارات قدر ولایت طی پنج سال پژوهش و تولید، مجموعه “در مشروطه چه گذشت؟”را به سرانجام رسانده است. در این اثر، تاریخ مشروطه به پنج مقطع تقسیم و هر مقطع در یک مجلد تدوین شده است. در هریک از مجلدات مجموعه پنج جلدی”در مشروطه چه گذشت؟” وقایع با توجه به منابع دست اول تحلیل شده و در بخش‌های دیگر، تاریخ و زندگی شخصیت‌ها، احزاب و گروه‌های فعال در آن دوره و بیانات امام‌‌خمینی(ره) و مقام معظم رهبری درباره تاریخ مشروطه تنظیم شده‌اند.
مصدق، محصول یک فرآیند ناسیونالیستی در جامعه ایران بعد از جنگ جهانی است، که در حقیقت بر موج ملی گرایی سوار شده و می خواهد به برخی منابع و منافع ملی یا شخصی برسد. نکته دیگر در مورد شخصیت مصدق این است که متاسفانه، با وجود همه آن محبوبیت و تصویر مثبتی که در عامه مردم نسبت به مصدق شکل گرفته، وی در عرصه تصمیم گیری فرد لجبازی بوده است.
اگر انگلستان نفوذ خود را با زمینه های فرهنگی و نظامی شروع کرد، آمریکا نفوذ را با اقتصاد شروع کرد و تقریبا تمام کشورها اروپایی بخصوص اروپای غربی از این طرح استقبال کردند و پذیرفت.
با این نگاه ماجرای نهضت تنباکو صرفا یک واقعه تاریخی گذشته نیست، بلکه ماجرای زندگی هرروز ماست. در ابعاد مختلف این ماجرا تکرار می شود. ما همان مردم زمان میرزا هستیم و کمپانی رژی در قالب های مختلف در زندگی ما ظهور و بروز دارد. این نهضت نشان داد که اگر درک و شعور و اراده ملی در مردم و مسئولین وجود داشته باشد، بازهم می توان پوزه استعمار را به خاک مالید.
مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حایری(ره) با قیام علیه دولت در زمان رضاشاه پهلوی مخالف بود، ولی مرحوم آقا سید محمدتقی خوانساری(ره) تمایل داشت که حرکتی صورت گیرد. [مرحوم] آقای خمینی(ره) هم از ایشان تقاضا میکرد که کاری بکند…
دوره صفویه اولین مواجه ما با غرب صورت گرفت و وارد معادلات سیاسی بین الملل شدیم. ما در آستانه نهضت مشروطه قریب به ۱۰۰ عالم دینی داریم که از جریان مشروطه حمایت می کنند و درگیر جریان مشروطه هستند. حالا اینها تا چه اندازه با این مفاهیم آشنا هستند؟
جالب است که در همین قرارداد ذکر می‌شود ایران باید برای مقامات انگلستان که وارد ایران می‌شوند، بیست‌ویک توپ شلیک کند. در ایران رسم بود که این احترام خاص فقط برای شخص شاه انجام می‌گرفت، حتی برای صدراعظم نیز چنین تشریفاتی انجام نمی‌شد!
اگر انقلاب اسلامی ما هم تحت رهبری دینی نبود، سرنوشتی چون انقلاب مشروطیت پیدا میکرد. هر انسان هوشمندی، وقتی توجّه میکند که اوّلاً شروع این نهضت و پیروزی آن، ثانیاً بقای جمهوری اسلامی و مضمحل نشدن آن و ثالثاً مستقیم حرکت کردن جمهوری اسلامی و انحراف نشدن آن، به برکت دین و رهبری دینی است، پشت سرِ آن، یک نکته دیگر را هم میفهمد و آن نکته این است که دشمنان انقلاب اسلامی، چه در خارج و چه در داخل، سعی میکنند دین و رهبری دینی را از این انقلاب بگیرند. این، یک امر قهری است.
اولویتی که در دوره مشروطه در ذهن نخبگان ما تغییر کرد، این بود که به جای استعمار، استبداد در اولویت قرار گرفت. اینقدر به استبداد پرداختند که از استعمار غافل شدند، تا حدی که استعمار را در نفی استبداد رفیق خود دانستند.
شاید بهتر باشد که بگوییم انزاوای جریان روحانیت و مرجعیت، از پیامدهای شکست مشروطه بود. نقش روحانیت و مرجعیت در خود نهضت مشروطه، کاملا پررنگ و غیر قابل انکار است. تا لحظات آخر، یعنی تا زمانی که جریان غرب‌گرا به حذف فیزیکی دست نزده بود، جریان روحانیت، حضور مستمر و بارزی در نهضت مشروطیت داشت. تا آخرین لحظاتی که مشروطیت برقرار است، می‌بینیم که علمای نجف دائما با فتاوا و حمایت‌های خود، در عرصه سیاسی جامعه حضور دارند.
یکی از این فجایع تاریخ، واقعیت تلخ حراج دختران قوچانی و بجنوردی در همین دوران است! ظاهرا در همان سال ۱۳۲۳ه.ق، خشک‌سالی می‌شود و آصف‌الدوله شاهسون بسیار سخت‌گیری میکند. مردم آن‌قدر به سختی می‌افتند که ملخ‌خواری میکنند و وضعیت تا جایی بحرانی می‌شود که رعایا –خصوصا مردم این دو شهر– مجبور می‌شوند دختران خود را بفروشند تا بتوانند خراج بپردازند!
امام هم مثل شیخ شهید، هر جا که امکان نفوذ اندیشه غربی بود، بلافاصله با آن مقابله میکردند. مثلاً در هنگام رای‌گیری برای تعیین نوع حکومت برای ایران، نهضت آزادی‌ها فشار می‌آوردند که: «جمهوری دموکراتیک اسلامی» اعلام بشود. امام فرمودند: «جمهوری اسلامی، نه یک کلمه کمتر، نه یک کلمه بیشتر»!
تاریخ معاصر از منظر مقام معظم رهبری-۵ وقتی که جوش و خروش مردم دیده شد، دولت انگلستان که آن وقت در ایران نفوذ بسیار زیادی داشت و از عواملی در میان روشنفکران برخوردار بود، اینها را دید و نسخه خودش را به اینها القاء کرد. البته در بین همان دلسوزان هم عدّه‌ای از روشنفکران بودند. حقّ آنها نباید ضایع شود؛ لیکن یک عدّه روشنفکر هم بودند که مزدور و خود فروخته و از عوامل انگلیس محسوب میشدند. باری؛ مشروطه، قالب و ترکیب حکومتىِ انگلیس بود…
یک غفلت از سوی سیاستمداران وابسته به انگلیسِ آن زمان موجب شد که قدرتهای غربی و خارجی بتوانند از این حرکت ملت مسلمان سوءاستفاده کنند؛ عدالتخواهی ملت ایران را در قالب از پیش ساخته‌ای مطابق نظریات خودشان بریزند و حرکت ملت ایران را منحرف کنند؛ بعد از چند سال هم سلسله پهلوی را برسرکار آورند. در واقع نزدیک به شصت سال حرکت ملت ایران و تحوّل کشور را عقب انداختند.
جریان روحانیت و بعدا جریان روشنفکری در راه‌انداختن این سیل سهیم بودند. جرقه‌ها را جریان روحانیت زد، سد را شکست و سیل را راه‌انداخت، جریان روشنفکری هم وقتی دید این سیل راه افتاده، بر موج آن سوار شد و شروع به حرکت کرد. جریان روشنفکری توانست با ابزارهایی که در اختیار داشت، این سیل را به سمت اهداف خود پیش ببرد. جریان روحانیت در هدایت این انرژی آزاد شده و این سیل رها شده موفقیت کمتری داشت.
یک وجه اهمیت دیگری که در نهضت مشروطه وجود دارد، این است که جریان روحانیت یک تجربه بزرگی را حاصل کرد و به دست آورد. اجمالا می‌دانیم که جریان روحانیت نقش بزرگ در نهضت مشروطیت داشت، ولی با توجه به شرایط آن زمان و ویژگی‌های این نهضت، یک تجربه‌ای را در آنجا کسب کرد؛ حالا نمی‌خواهم بگویم آن تجربه شکست بوده یا پیروزی.
این ملت‌ها از این جهت که افق‌ها و آرمآن‌هایی مدنظر دارند که می‌خواهند بروند و به آن برسند. در حال حرکت در مسیر تحقق آن افق و چشم‌انداز است. اگر این طور به قضیه نگاه کنیم، همه مقاطع تاریخی شکل پیوسته‌ای به خود می‌گیرد و همه‌اش محل عبور است. لذا تاریخ اسلام، تاریخ ماست؛ تاریخ ایران باستان، تاریخ ماست؛ تاریخ ایران اسلامی، تاریخ ماست؛ تاریخ معاصر هم تاریخ ماست. یعنی این تاریخ کاملا به هم پیوسته است و ما از آن درس می‌گیریم و از آن عبور می‌کنیم به سمت اهداف و آرمآن‌ها.
تاریخ معاصر از منظر مقام معظم رهبری – ۳ ما در صدر مشروطه هم متأسفانه همین معنا را داشتیم. در صدر مشروطه هم علمای بزرگی بودند – که من اسم نمیآورم؛ همه میشناسید، معروفند – که اینها ندیدند توطئه‌ای را که آن روز غربزدگان و به اصطلاح روشنفکرانی که تحت تأثیر غرب بودند، مغلوب تفکرات غرب بودند، طراحی میکردند؛ توجه نکردند که حرفهائی که اینها دارند در مجلس شورای ملىِ آن زمان میزنند، یا در مطبوعاتشان مینویسند، مبارزه‌ی با اسلام است…
