بسیج؛ یک پدیده‌ی بی‌سابقه

پایگاه تحلیلی مصداق/ همان‌گونه که در یادداشت نخست بیان شد، حرکت مفهومی و ساختاری بسیج، براساس یک منطق ارزشمند و کاربردی بنا شده است که در ذیل منطق و فلسفه وجودی اسلام و انقلاب اسلامی و با هدف تحقق اهداف جامعه دینی و ملّت ایران بنا نهاده شده است. لذا در مجموعه یادداشت‌هایی تحت عنوان «منطق بسیج و ابعاد وجودی و کارکردی آن»، به دنبال ترسیم این مقوله در کلام و اندیشه رهبر انقلاب اسلامی خواهیم بود.
«بسیج مثل خود انقلاب از آیات الهی است. جنس بسیج هم از جنس انقلاب است. خصوصیاتی که انقلاب اسلامی را در همه‌ی تاریخِ انقلاب‌ها ممتاز می‌کرد، تأثیرات آن را در اعماق دل‌های مردم در کشورهای دیگر عمق می‌بخشید، این خصوصیات در این مجموعه‌ی عزیز و گران‌بهائی که نامش بسیج است، وجود دارد. همچنانیکه انقلاب یک پدیده‌ی بی سابقه بود، بسیج هم یک پدیده‌ی بی‌سابقه بود.»(۱)
یکی از دلایلی که انقلاب اسلامی توانسته است از بزرگ ترین تهدیدهای دشمنان مصون بماند، اشاعه منطق و تفکر بسیجی در میان مردم بوده است. تکیه بر فرهنگ بسیجی باید الگو باشد و اگر فرهنگ عمومی مردم و مسئولان ترویج فرهنگ بسیجی شود پیروزی های زیادی را به دنبال خواهد داشت. رهبر انقلاب در بیانی، ماهیّت و منطق بسیج را در قالب عطر و حقیقت بسیج بیان می دارند: « عطر بسیج را باید درک کرد، باید استشمام کرد، باید حقیقت این پدیده‌ی عجیب و مبارک را بدرستی فهمید. … چند مطلب را با استفاده از این فرصت ما این‌جا عرض می‌کنیم. یک مطلب این است که پدیده‌ی بسیج، یک پدیده‌ی ابتکاری است…».(۲)
بسیج به دلیل فراگیر و مردمی بودن و نقش حساس در تعاملات اجتماعی‌، سیاسی‌، نظامی و امنیتی ایفا کردن در کانون توجه قرار دارد؛ لذا سازمان‌های اجتماعی و سیاسی و فرهنگی و نظامی نیز که در تعامل با بسیج قرار دارند‌، نیاز به شناخت منطق و کارکرد بسیج در ابعاد مختلف را دارند‌.(۳)

ماهیّت حضور گسترده و متنوع بسیج
یکی از ابعاد منطقی حرکت بسیج، که نقش بی بدیل آن را در حرکت انقلابی، اسلامی و ایرانی به خوبی مشخص نموده است و مورد الگوگیری سایر ساختارهای مردمی مانند حزب الله لبنان و حشد الشعبی عراق قرار گرفته است، تنوع و گستردگی حضور در تمامی میدان های مورد نیاز مکتب فکری و مرز و بوم جغرافیایی است.
این منطق، این شبهه شناختی، رسانه‌­های دشمن که بسیج را فقط معطوف به تفکر ایدئولوژیک می‌­داند را از سویی خنثی می‌­کند و اشاره دارد که دغدغه ابتدایی بسیج در ایران و در مدل‌های بومی سایر کشورهای انقلابی و دینی، براساس تأمین خواسته­‌های مردم و رفع مشکلات داخلی هر کشور استوار است، همچنین این شبهه شناختی که بسیج فقط معطوف به حضور در میدانهای نظامی و مقابله با جنگ سخت دشمن است نیز برطرف می‌نماید.
« در همه‌ی عرصه‌های زندگی در کشور عزیز ما و در نظام جمهوری اسلامی، بسیج حضور دارد. یک بعدش، این بعد نظامی است و تحرکات نظامی و آموزش‌های نظامی و تربیت نظامی و انضباط نظامی. مثل خود انقلاب مردمی است. هر عنصری، هر فردی، هر مجموعه‌ای که بتواند این خصوصیت انقلاب را با خود همراه داشته باشد، مثل انقلاب ماندگار و جاودانه است؛ مثل انقلاب مؤثر و فعال و اثرگذار در محیط حضور خود هست. در میدان سیاست هم مردمی بودن، در میدان سازندگی هم همین‌جور، در میدان مدیریت کلان کشور هم مردمی بودن، عنصر مردمی بودن. انقلاب مردمی است، بسیج هم مردمی است.»(۴)
لذا بسیج به عنوان یک نهاد مردمی برای تأمین خواسته‌های داخلی مردم هر کشور و به تبع آن، پاسداری از اهداف و آرمان‌های کلان جامعه و تفکر دینی و اعتقادی مردم آن کشور محسوب می­‌شود. برای نمونه حضور بسیجیان جبهه مقاومت، از زینبیون پاکستان گرفته، تا فاطمیون افغانستان تا نیروی مردمی بسیج حشد الشعبی قرار، همه و همه براساس الگوی بسیج و منطق حضور در میدان های مختلف محسوب می‌شود که ضمن پیگیری آرمان‌های مکتبی، امنیّت و تأمین خواسته‌های هر کشور نیز در ذیل آن متصور است. بدان معنا که حضور نیروهای داوطلب ایرانی، افغانستانی و پاکستانی، در عراق و سوریه، هم ضامن دفاع از حرم اهل بین علیهم السلام خواهد بود و هم به صورت مستقیم و غیر مستقیم، امنیّت نظامی و ثبات اقتصادی کشورهای خودشان را نیز محقق خواهد ساخت.

رهبر انقلاب در یک بیانی، به بخشی از این حقیقت نورانی و منطق راهبردی بسیج اشاره می‌فرمایند: « شاید بتوان گفت که بسیج بزرگ‌ترین شبکه‌ی فرهنگی و اجتماعی و نظامی در همه‌ی دنیا است؛ بنده در هیچ نقطه‌ای از نقاط عالَم، یک شبکه‌ی عظیم مردمی با این وسعت، با این تعداد جمعیّت سراغ ندارم؛ این منحصر به بسیج مستضعفین است در کشورمان؛ این بزرگ‌ترین شبکه است. آن‌ وقت امام بزرگوار این پدیده‌ی بی‌نظیر را چه ‌جور ایجاد کرد؟ شماها امام را ندیدید، [ولی] ما سال‌ها با امام زندگی کردیم؛ هنر امام بزرگوار این بود که این پدیده‌ی بی‌نظیر را از دل کوچه پس کوچه‌های شهرهای کشور به وجود‌ آورد و این پدیده را شکل داد؛ این حقیقت زیبا و مجسّم، از متن مردم جوشید؛ از دل مردم، از میان خانه‌های مردم جوشید؛ این کارِ امام بود.»(۵)

گستردگی میدان های حضور بسیج
بسیج این نهاد مردمی با حضور در طرح‌های بزرگ ملی، راه سازی و جهاد کشاورزی، صنعتی و همچنین در عرصه‌های فراگیری علوم نوین و بومی سازی دانش های روز توانسته است پرچم جمهوری اسلامی ایران را در جهان به اهتزاز در آورد. بسیج همچون رگ‌ها و موی رگ‌هایی است که در همه نهادها و اقشار مختلف مردم، گسترش یافته است و تنها مختص به یک موضوع و قشر خاص نیست. در هر سازمان و نهاد و در هر محله و مجموعه‌ای رد پایی از حضور مفهومی و ساختاری بسیج حضور دارد. از اقشار دانش آموزی، دانش جویی، فرهنگیان در نظام آموزش و پرورش گرفته تا بسیج هنرمندان، ورزشکاران، پزشکان که نشان از عظمت منطق بسیج در همه ارکان جامعه اسلامی دارد.
« … خصوصیّت بسیج، گستره‌ی حضور است که این را باید حفظ کرد؛ در عرصه‌ی نظامی، در عرصه‌ی علمی، در عرصه‌ی هنری -خب شهید آوینی یک بسیجی است؛ فرض بفرمایید فلان هنرمندِ متعهّدِ علاقه‌مند، چه در عالم هنرهای تجسّمی، چه در شعر، چه در ادبیّات و امثال اینها، این یک بسیجی است- چه در فنّاوری، چه اخیراً در مسائل اقتصادی که بنده هم به دولتی‌ها سفارش کردم و گفتم بسیج داوطلب است که در اقتصاد مقاومتی حضور پیدا کند و نقش‌آفرینی کند.»(۶)

مکمل این حضور گسترده و شبکه ارتباطی وسیع بسیج در سطح کشور، توجه به تفکر و منطق بسیج است که توسط نیروهای مخلص به نسل‌های جدید منتقل نماید تا ضمن ایجاد یک کالبد جسمی، روح و منطق بسیج نیز گسترش یابد. رهبر انقلاب در جمع فعالان شبکه صالحین، درباره فعالیت پیچیده و منطق مخلصانه بسیج می­‌فرمایند: «یک نکته این است که در دوران دفاع مقدس، آن‌چه که در حرکت بسیج دیده می‌شد، در عیار خلوص، دارای عیار بالائی بود، که این را باید امروز هم ما تأمین کنیم در حرکت بسیج. میدانِ امروز، میدان پیچیده‌تری است. … امروز در میدان‌های مختلف، همان ایمان، همان شهامت لازم است، امّا بدون این عناصر هم ممکن است کسانی در کسوت بسیجی ظاهر بشوند؛ این را بایست مراقبت بکنید. از خودمان مراقبت کنیم در درجه‌ی اول و از محیط بسیج مراقبت بکنیم در درجه‌ی بعد؛ این کارِ یکایک آحاد بسیج است. عیار روحیه‌ی بسیجی در مجموعه‌ی بسیج، از جمله در این مجموعه‌های «صالحین»، که شما تصدی آن‌ها را بر عهده گرفته‌اید و آن‌ها را مدیریت می‌کنید، باید بالا برود؛ خلوص را باید تضمین کنیم و در مجموعه‌ی کارها تضمین کنید. این یک قدری سخت است. یک علت این‌که جهاد در میدان مقابله‌ی با نفس و مسائل معنوی، «اکبر» نامیده شده است، همین سخت‌تر بودن کار است.»(۷)
البته نیاز است بعد از گذشت چهار دهه از تشکیل بسیج و حرکت در گام دوم انقلاب اسلامی، یک بازنگری جدّی درباره عملکرد و رویکرد کیفی و اثربخش مجموعه ها و نیروی انسانی فعال در ابعاد ساختاری بسیج شود، تا ضمن گسترش کمّی، منطق و تفکر بسیج با یک روح و شیوه جدیدی به نسل های مختلف انتقال یابد.
لذا رهبر انقلاب سطحی نگری در فعالیت های بسیج را منافی منطق و حرکت ناب بسیج می‌دانند و معتقدند: « یک نکته‌ی اساسی …، کیفیت و عمق این مجموعه‌هائی است که بدنه‌ی بسیج را و پایه‌های اصلی بسیج را تشکیل می‌دهند. آن‌چه که ضرر میزند، ضربه میزند، سطحی نگری در اعتقاد و در فهم و در گزینش منطق و مبناست. سطحی نگری ضربه می‌زند؛ مثل یک سر باری که بر روی یک مجموعه‌ی باری گذاشته باشند، یک باد شدید، یک تکان شدید، او را می‌اندازد. عمق باید داد، ریشه باید داد اعتقادات را.»(۸)

۱- بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار گردان‌های نمونه عاشورا و الزهرای بسیج ۱۳۸۶/۰۹/۰۵
۲- بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار فرماندهان گردان‌های بسیج ۱۳۹۴/۰۹/۰۴
۳- برگرفته از مقاله «بررسی و تحلیل بسیج از دیدگاه مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای» به نگارش محمد فرهادی، انتشار یافته در فصلنامه مطالعات ‌بسیج ۱۳۸۱، شماره ۱۶٫
۴- بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار گردان‌های نمونه عاشورا و الزهرای بسیج‌‌ ۱۳۸۶/۰۹/۰۵
۵- بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار بسیجیان ۱۳۹۸/۰۹/۰۶
۶- بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار فرماندهان گردان‌های بسیج۱۳۹۴/۰۹/۰۴
۷- بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار جمعی از بسیجیان و فعالان طرح «صالحین»۱۳۹۱/۰۹/۰۱
۸- همان.

مطالب مرتبط:

حقیقت بسیج سازماندهی بسیج، یکی از نوآوری‌های امام بود مظهر عشق، ایمان، آگاهی و مجاهدت