سازماندهی بسیج، یکی از نوآوری‌های امام بود

پایگاه تحلیلی مصداق/ همان‌گونه که بسیج یک ابتکار و نوآوری است که در سایه اندیشه پاک امام(ره) و زمینه‌هایی که میان مردم وجود داشت، به وجود آمد. همچنین براساس مبانی فکری و تجربه چند دهه اخیر، یکی از رموز ماندگاری بسیج روح نوآوری، پویایی، ابتکار و خلاقیت حاکم بر بسیج است؛ امروز بسیج در همه زمینه‌ها فعالیت دارد و توانسته است برای حفظ دستاوردهای انقلاب در همه عرصه‌ها حضور داشته و ساختار منسجم خویش را حفظ نماید. با توجه به اذعان برخی از صاحب نظران و فرماندهان در شرایط کنونی، ما می‌توانیم جلوه‌های نو و کارکردهای نوینی از بسیج مشاهده کنیم که سبب ارتقای کشور در تمام عرصه‌ها شده است. بسیج یک ایده و ابتکار نوین است که بعد از گذشت چند دهه همچنان جای تعجب برای جهانیان دارد چرا که جهانیان از این‌که عدهای به طور داوطلبانه جمع شده و در مساجد حاضر شوند تا یک حرکت جهادی را عملی سازند در شگفت و بهت هستند و این نشانگر آن است که ساختار بسیج یک ابتکار بزرگ است.

چنانچه رهبر انقلاب اسلامی، برای ترسیم ماهیّت شکل‌گیری بسج، تأکید دارند که: «سازماندهی بسیج، یکی از نوآوری‌های امام بزرگوار بود. سازمانی به نام بسیج بعد از آنکه بسیج عبارت بود از مجموعه‌ی انگیزه‌های مقدس و احساس مسئولیت و تعهد، آن را در قالب یک سازمان درآوردن، این جزو ابتکارات ماندگار امام بزرگوار بود. ما دیدیم برخی از سران کشورهای اسلامی نسبت به این قضیه با صراحت اظهار کردند که این کارِ بسیار بزرگی است. حقیقتاً هم کار بزرگی بود که امام انجام دادند.»(۱)

پدیده‌ای نو و راهبردی جدید
خلاقیت ، یکی از ویژگی‌های انسان است که با استعداد الهی می‌تواند بسیاری از چیزها را خـلق نـمـایـد. چـنـانچه خلاقیت و نوآوری را از صحنه زندگی بشر کنار بگذاریم ، در واقع تیر خلاص به حرکت ، پویایی ، بقا و حیات زندگی بشر زده ایم . زیرا رکود و تکرار حقیرانه زندگی مساوی مرگ و نابودی است. در دنـیـای سـازمـانـی امـروز مدیران خلاق ، سازمان های خلاق و کارکنان خلاق اضلاع مثلث خـلاقـیـت هـسـتـنـد کـه بـدون هـر یـک خـلاقـیـت و نـوآوری بـه سـر مـنـزل مقصود نمی‌رسد. ساختار سازمانی مناسب، حمایت، پشتیبانی و تشویق لازم مدیران دو عـنـصـر اسـاسـی در خـلاقـیت افرادند. و زمینه‌ها و شرایط خلاقیت امری الزامی است که سازمان ها می‌بایست آن را فراهم سازند تا به اهداف مورد نظر دست یابند.

منطق بسیج براساس تجدید تفکر ناب اسلامی و شیعی و در بستر انقلاب اسلامی، توسط امام خمینی(ره)، طراحی شد. این منطق بسیج، براساس یک پدیده نوظهور و کاربردی برای نظام اسلامی و با حضور مردم شکل گرفته است که براساس منطق نوآوری و ابتکار عمل تداوم خواهد یافت. لذا مسئولین، فرماندهان و نیروهای بسیجی باید در نظر و عمل، به دنبال تفکرات ناب اسلامی و با روش‌ها و راهبردهای جدید و اثربخش باشند. تا ضمن رعایت اصول و مبانی گفتمانی، روش های ابداعی و مطلوبی را در پیش روی نهاد انقلابی و مردمی بسیج قرار دهد و مقدمات حرکت در گام دوم انقلاب اسلامی را محقق سازد.

لذا رهبر انقلاب معتدند، امروز بسیج ما در زمینه‌ی علم، در زمینه‌ی ابتکار، در زمینه‌ی نوآوری، پیشرو است.(۲) همچنین معظم‌له، در بیانی، تفکر ناب و منطق راهبردی بسیج را با تعبیر عطر بسیج بیان می‌دارند و معتقدند: « عطر بسیج را باید درک کرد، باید استشمام کرد، باید حقیقت این پدیده‌ی عجیب و مبارک را بدرستی فهمید. … چند مطلب را با استفاده از این فرصت ما این‌جا عرض می کنیم. یک مطلب این است که پدیده‌ی بسیج، یک پدیده‌ی ابتکاری است …»(۳)

الزامات تحقق منطق خلاقانه
از آن‌جایی که سازمان‌ها در معرض تغییرات ، تحولات و پیشرفت‌های گوناگون محیط داخـلی و مـحـیط‌های بیرونی هستند. و برای این‌که بتوانند به هدف‌های خود دست پیدا کنند بـه نـاچـار مـی‌بـایست سازگاری ، انطباق و انعطاف پذیری منطقی ، عاقلانه و دانایی مـحـور را بـا مـصادیق و واقعیت های علمی و عملی ـ نه ذهنی ـ را به طور سنجیده در سازمان عـمـلیـاتـی نـمـایـنـد. علاوه بر این سبک زندگی ، انتظارات ، تغییرات اجتماعی و ده‌ها مؤلفـه دیـگـر در درون سـازمـان دخـالت دارنـد که بی‌توجهی نسبت به آن‌ها سازمان را از بقاء و پویایی و موفقیت دور می‌سازد.

سـازمان خلاق بستر سیاست های خلاقانه . خلاقیت ، نوآوری و شکوفایی در هر سازمان و مـحـیـطـی کـه افـراد در آن فـعـالیـت دارنـد، زمـانـی مـحـقـق مـی‌شـود کـه زمـینه و شرایط لااقـل بـه طـور نـسـبـی بـرای افـراد فـراهـم شـود. بـرخـی از زمـیـنـه هـا مـی تـوانـد شامل محیط سازمانی ، ساختار و چینش ، ارتباط عمودی ، افقی و مورّب در سازمان ، حذف یا کـاهـش مـوانـع خـلاقـیـت و نـوآوری ، ایـجـاد راهـهـای تـرغـیـب و تـسـهـیـل خلاقیت و نوآوری در سازمان ، باشد. همچنین ایجاد شرایط لازم و در برخی موارد کـافـی بـرای خـلاقـیـت و نـوآوری در سـازمان مهم و حیاتی است . و مراد از شرایط وضع موجودی است که سازمان و مدیر ایجاد نموده اند. فضای تحریک کننده خلاقیت ، نقش پویا و کارآمد مدیر، ایجاد انگیزه‌های درونی و بیرونی ، تهیه ابزارهای فکری و عملی و مانند آن همگی می‌توانند شرایط مناسب برای خلاقیت و نوآوری را در سازمان ایجاد نمایند.(۴)

لذا رهبر انقلاب در ترسیم منطق نوآورانه و ابتکارگونه بسیج می‌فرمایند: «منطقه‌ای که ما نام بسیج را بر آن اطلاق می‌کنیم و روحیه‌ی بسیجی را در آن گسترش می‌دهیم، یک منطقه‌ی محدود نیست، فقط منطقه‌ی نظامی نیست؛ همه‌ی بخش‌های کشور می‌توانند دارای روحیه‌ی بسیجی باشند. علم‌آموزی بسیجی، ثروت‌اندوزی بسیجی، دیپلماسی بسیجی، سیاست‌ورزی بسیجی، مدیریت بسیجی، سازماندهی بسیجی؛ مفهوم بسیج شامل حال همه‌ی این زمینه‌ها می‌شود؛ معنایش هم عبارت است از نوآوری و ابتکار و اخلاص.» (۵)

نوآوری در عین پایبندی به مقررات
همیشه عرصه‌های اجتماعی و اخلاقی، از افراط و تفریط مصومن نمانده است. در حرکت اجتماعی و منطق بسیج نیز، می‌توان شاهد افراط و تفریط‌هایی باشیم. با وجود آن‌که بسیج باید در حرکت خویش بر ابتکار و نوآوری استوار باشد، ولی در عین حال باید اصول و قوانین موجود دینی و حاکمیتی را رعایت کند و از بی نظمی و بی موالاتی پرهیز نماید. رهبر انقلاب در بیانی مبسوط، این رویکرد معتدل و این منطق راهگشا را این‌گونه ترسیم می‌نمایند: « یکی از چیزهائی هم که من لازم است عرض کنم، این است که بسیج با همین خصوصیاتی که گفته شد، پایبند به قوانین و مقررات و ارزش‌هائی است که در قالب نظام مجسم شدند. ابتکار باید به وجود بیاید، نوآوری باید به وجود بیاید، امّا بی‌انضباطی نه. یک عده‌ای اشتباه می‌کنند؛ خیال می‌کنند بسیجی یعنی کسی که پابند به مقررات نیست، پابند به قوانین نیست، پابند به ضوابط مستقر در جامعه نیست؛ نخیر، این اشتباه است، این خطاست. البته اگر چنان‌چه هویّت کلی بسیج که گاهی در مجموعه‌ی نظام خودش را نشان می‌دهد – یعنی شامل رهبری و مجموعه‌ی قانون‌گذار و این‌ها – ببیند یک ضابطه‌ای مانع است، آن ضابطه را عوض می‌کند. ضابطه را عوض می‌کند، نه این‌که بی‌ضابطگی و بی‌انضباطی به خرج بدهد. از دوره‌ی جنگ، در زبان بعضی‌ها بود که بسیج بی‌هوا حرکت می‌کند – می‌گفتند بسیجِ بی‌ترمز – علت هم این بود که در می‌دانهای جنگ، در عرصه‌های نبرد، بسیجی‌ها همین‌طور هی پا به زمین می‌کوبیدند، اصرار داشتند که حمله انجام بگیرد؛ می‌خواستند زودتر تهاجم کنند. آن روحیه‌ی هیجان و نشاط جوانی، آن‌ها را به سمت میدان‌ها می‌کشاند. خب، فرمانده‌ها همه جا مصلحت نمی‌دانستند؛ نگه می‌داشتند. یک نوع کشمکشِ اینجوری همیشه در بخش‌های مختلف جبهه‌های نبرد وجود داشت. می‌گفتند بسیج بی‌ترمز است. این به این معنا نیست که بسیج بی‌انضباط است، یا باید بی‌انضباط باشد، یا بی‌انضباطی یک ارزش است؛ ابداً. خود نفس انضباط، منضبط بودن، منتظم بودن، یک ارزش است. امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) به فرزندانش وصیت میکند: «أُوصِیکُم بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِکُمْ»؛کارتان را منظم داشته باشید، نظم داشته باشید. اگر نظم از بین رفت، اگر این آهنگِ درست از بین رفت، ناهنجاری به وجود می‌آید؛ در همه جا همین جور است. نظم است که زمینه برای موفقیت فراهم میکند. یک نیروی نظامی هم اگر نظم نداشته باشد، بکلی بی‌فایده می شود.»(۶)

۱- بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار بسیجیان استان فارس ۱۳۸۷/۰۲/۱۴
۲- بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار بسیجیان استان کرمانشاه، ۱۳۹۰/۰۷/۲۲
۳- بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار فرماندهان گردان‌های بسیج ۱۳۹۴/۰۹/۰۴
۴- برگرفته از مقاله ای با عنوان «نقش مدیران و سازمان ها در خلاقیت و نوآوری»، مجله حصون تابستان ۱۳۸۷، شماره ۱۶
۵- بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار بسیجیان استان کرمانشاه ۱۳۹۰/۰۷/۲۲
۶- همان.

مطالب مرتبط:

بسیج؛ یک پدیده‌ی بی‌سابقه هیچ‌وقت کشور، از بسیج بی‌نیاز نیست نگاه تمدّنی و رویکرد تشکیلاتی منسجم بسیج تجهیز بسیج به ایمان، تلاش و منطق قوی