می توان گفت مسجد مانند نهادهای دیگر اجتماعی هم می تواند تأثیرگذاری مثبتی در جامعه داشته باشد و هم تأثیرپذیر و آسیب پذیر باشد که در این نوشتار به بُعد تأثیرپذیری و آسیب شناسی مسجد از جنبه های مختلف سیاسی و اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و پیامدهای آن با توجه به اندیشه های رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای خواهیم پرداخت.
پایگاه تحلیلی مصداق مسجد از آغاز تأسیس آن در صدر اسلام تا به امروز تحت تأثیر عوامل اطراف خود بوده است؛ گاهی به عنوان مرکزیت سیاسی اسلام شکل یافت، مانند مسجد النبی”صلی الله علیه وآله” وگاهی مرکز سیاسی ضد اسلام بوده است مانند مسجد ضرار! از منظر اجتماعی و اقتصادی نیز مسجد مکانی برای تبادل آراء و جمع آوری و تقسیم خمس و زکات و… با هدف اجرای اقتصاد اسلامی بوده است. با این اوصاف، می توان گفت مسجد مانند نهادهای دیگر اجتماعی هم می تواند تأثیرگذاری مثبتی در جامعه داشته باشد و هم تأثیرپذیر و آسیب پذیر باشد که در این نوشتار به بُعد تأثیرپذیری و آسیب شناسی مسجد از جنبه های مختلف سیاسی و اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و پیامدهای آن با توجه به اندیشه های رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای خواهیم پرداخت، می توان در یک نگاه کلی، انواع آسیب های مرتبط حوزه مساجد را در موارد زیر تقسیم بندی کرد:
ترسیم ابعاد آسیب شناسی مساجد
وضعیت فعلی مسجد در ایران با حوزه‌ها و مسائل گوناگونی در ارتباط است. این حوزه‌ها، دارای اجزا و عناصری هستند که هریک به‌طور مستقیم و یا غیرمستقیم با مسجد ارتباط دارند. رونق مساجد و گسترش حضور اقشار مختلف جامعه در مسجد و تأثیرپذیری آنان از فرهنگ مسجد متأثر از عوامل گوناگونی است؛ این عوامل در سطح کلان ریشه در حوزه فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور دارند. در سطح میانه و خرد نیز این عوامل به ترتیب ریشه در حوزه مدیریت امور فرهنگی در سطح سازمان‌های فرهنگی و حوزه نهادهای متولی اداره مسجد و حوزه مسائل خرد مانند چگونگی مدیریت امام جماعت بر مسجد، چگونگی برخورد و تعامل هیئت امنا و خادم با مخاطبان و… دارند. به این مسائل باید موازی‌کاری نهادها و سازمان‌های فرهنگی و مذهبی را نیز افزود. حضور در این مراکز و یا اختصاص زمان حضور در مسجد به استفاده از محتوای رسانه‌ها، سبب از دست رفتن فرصت حضور در مسجد می‌شود. تعامل یا تقابل این نهادها با مسجد می‌تواند سبب رونق و یا عدم‌رونق مساجد شود.
در توضیح سطوح مدیریتی الگوی پیشنهادی باید گفت: مدیریت کلان جامعه در حوزههای اساسی کشور رابطه‌ای تأثیرگذار با رکود و یا رونق مسجد در ایران دارد. توجه به فعالیتهای فرهنگی کارآمد، شناخت فرهنگ، شناخت جایگاه تأثیرگذار و فرهنگ‌ساز مسجد در جامعه، توجه ویژه به ظرفیت‌های نهفته در مسجد برای فعالیتهای فرهنگی، شهرسازی، ترافیک، مدیریت سیاسی کشور و عدم بهره‌برداری مناسب از ظرفیت‌های مسجد در مسائل سیاسی و حزبی، مدیریت اقتصادی و وجود برخی مشکلات اقتصادی و در نتیجه، صرف وقت بیشتر مردم برای کسب درآمد و جبران کاستی‌های مادی در زندگی، از جمله مسائلی است که رابطه مدیریت کلان جامعه با مسائل و آسیبهای مسجد را نشان می‌دهد.
مدیریت مسجد نیز در سه سطح مدیریت کلان، میانه و خُرد، می‌تواند موجبات رونق و یا رکود مسجد را فراهم آورد. تعدد متولیان اداره امور مساجد در ایران، یکی از مهمترین چالش‌های وضع کنونی مسجد در ایران است. کم‌کاری، موازی‌کاری، پرداختن به امور حاشیه‌ای مسجد و… از جمله مسائلی است که در مدیریت کلان و میانه مسجد می‌بایست مورد تحلیل آسیب‌شناسانه قرار گیرد. مدیریت خُرد مسجد نیز نیازمند بررسی‌های علمی آسیب‌شناختی است. ارائه راهکارهای عملی و مفید در این حوزه می‌تواند موجب حضور گسترده اقشار مختلف جامعه در مساجد شود. مدیریت خُرد مسجد بیش از همه، در منظر عموم مردم قرار دارد. کارآمدسازی این بخش و ایجاد تعامل سازنده آن با مخاطبان و غیرمخاطبان مسجد، از عوامل مهم و تأثیرگذار در افزایش میزان حضور و اثرپذیری مردم از مسجد است.[۱]
عدم توجه به کارکرد محوری مساجد:
گاهی گفته می‌شود مسجد یک مکان اجتماعی است و باید همه کارکردهای اجتماعی را در مسجد بگنجانیم و بعد یادمان می‌رود که کارکرد اصلی مسجد عبادی است و این یک آسیب جدی و اشتباه است؛ گاهی هم خطاهای بزرگی صورت می‌گیرد و گفته می‌شود که مسجد فقط برای عبادت است که اینطور هم نیست.
پیامبر خدا(ص) از همان روز اولی که اولین مسجد را ساختند، آن را یک مکان اجتماعی برای جمع شدن اقشار گوناگون مردم قرار دادند و کارکردهای مختلفی برای آن تعیین کردند، با این حال باید توجه داشته باشیم که محوری‌ترین کارکرد مسجد کارکرد عبادی است یعنی همه کارکردهای مسجد باید حول عبادت باشد؛ اگر به مستمندان کمک میکنیم باید با رویکرد عبادی به این مسئله نگاه کنیم، حتی اگر در مسجد کلاس آموزشی و درسی برگزار می کنیم هم باید علم‌آموزی را عبادت برای بچه‌ها تعریف کنیم. اگر انگیزه دینی شد، حرکت پرشتاب‌تر و قوی‌تر می‌شود.
حجه السلام بهشتی، نویسنده کتاب «بررسی حدیثی حضور کودکان در مسجد» به بیان خاطره‌ای از مقام معظم رهبری در خصوص حضور جوانان بیان می دارد: مقام معظم رهبری ضمن اینکه چند بار تأکید کرده‌اند که یکی از افتخارات من این است که زمانی امام جماعت بودم، می‌فرمایند: زمانی که من امام جماعت مسجد بودم در مشهد روزی جوانی با تیپ و قیافه خاصی به مسجد آمده و در ردیف جلو نشسته بود، دیدم که یکی از نمازگزاران به آن جوان اشاره میکند که از صف جلو به عقب مسجد برود، به آن فرد نهیب زدم که چرا این کار را می‌کنید و کسی حق ندارد چنین کاری بکند. بعد هم شروع کردم ارتباط صمیمانه با آن جوان برقرار کردم.[۲]
برای نمونه، مقام معظم رهبری معتقد هستند که اعتکاف باید آسیب شناسی شود. این مراسم دینی باید با برنامه ریزی انجام شود تا جوانان مشتاقی که برای اعتکاف به مساجد آمدهاند به خدا نزدیک شوند.[۳]
عدم نگاه سیاسی و انقلابی در مسجدی ها:
یکی از آسیب های دو لبه در مسجد پیرامون موضوعات سیاسی در داخل مسجد است؛ برخی از مسئولین و متولیان مسجدی به خاطر عدم ورود به مباحث حزبی و اختلافات سیاسی و انتخاباتی در بین مسجدی ها و رنگ و بو گرفتن برنامه های معنوی و عبادی مسجد به معرکه های حزبی و میتینگ های انتخاباتی، اساساً با هر گونه فعالیت غیر دینی و مذهبی مخالفت شدید می کنند. در نگاه نخست ظهور افکار مختلف سیاسی است این امر، فی نفسه پیامد منفی ندارد اما اگر این امر موجب چند دستگی و کدورت بین مسلمین گردد بدون شک مشکل ساز خواهد بود؛ لذا برخی مساجد به دلیل ترس از اختلاف سلیقه و بیان نظرات حزبی از برگزاری جلسات هم اندیشی و بصیرت افزایی منع می کنند.
در صورتی که بیان مباحث ریشه ای عرصه سیاست و ابعاد انقلاب اسلامی و بیان شبهات سیاسی و بصیرت افزایی جزیی از دینداری افراد در زمان حاضر محسوب می شود؛ چنانکه «در صدر اسلام، مساجد، محافل و نمازها جنبه سیاسى داشته است. از مسجد راه مى‌انداختند لشکر را به جنگى که باید بکنند و به آن جایى که باید بفرستند؛ از مسجد مسائل سیاسى طرح ریزى مى‌شد… مع الأسف، مساجد را ما کارى کردیم که بکلى از مصالح مسلمین دور شد و با دست ما، آن طرح هایى که براى ما ریخته بودند، پیاده شد».[۴]
لذا مسجدی که درآن تنها به اقامه نماز و روضه بسنده شده است نه تنها مطلوب مسجد اسلامی نیست بلکه مطلوب جوان امروزی نیز نیست. لذا علاوه بر اینکه وجود کانون های فرهنگی و… در مسجد ضروریست، ایجاد تشکل های سالم سیاسی در مساجد هم جای بررسی دارد. البته ایجاد و استمرار چنین تشکیلاتی دقت و رعایت ویژه ای را می طلبد که نیازمند زکاوت و مدیریت روحانی مسجد می باشد. یکی از نیازهای طبیعی جوانان حضور در فعالیت های اجتماعی است روحانی مسجد نیز با درک این نیاز می تواند آنان را در فعالیت های سیاسی مسجد مشارکت دهد.
ضربات جبران‌ناپذیر ناشی از بی‌بصیرتی که ضعف در تحلیل سیاسی، دشمن‌شناسی، جریان‌شناسی، تکلیف‌شناسی، زمان‌آگاهی و اقدام به موقع در برابر دشمن را در پی دارد،گاه ممکن است تا قرن ها تداوم داشته باشد. لذا رهبر معظم انقلاب اسلامی در این زمینه میفرماید: «بصیرت و علم به زمان و استفاده از موقعیت‌ها برای هر عالمی،چه اعلم علما باشد و چه کسی که در یک محله،احکام دین را به چند نفر تعلیم می‌دهد، ضروری است…ما در طول تاریخ تشیع، به خاطر عدم آگاهی علما از حقایق جریانات دنیا، خیلی ضربه خوردیم؛ به خصوص در دویست سال اخیر… آنجا که قدری غفلت و ناآگاهی در کار بوده است، ضرر می‌کردیم که آن ضرر به یک نفر و یک حوزه و یک مجموعه و یک شهر و یک سال و چند سال محدود نمی‌شد؛بلکه در برخی موارد، اثرش تا پنجاه سال تمام، جامعهء اسلامی را تحت‌فشار قرار می‌داد. دیگر نباید تسلیم ناآگاهی‌ها شویم. باید آگاهی و بصیرت را در خومان تقویت کنیم.»[۵]
عدم توجه به فرهنگ نماز و مسجد:
یکی از معضلاتی که در حال گسترش در جامعه امروزی می باشد روی برگردانی برخی افراد از مذهب و دین و روآوردن به تجدد و غرب زدگی است و متاسفانه رو به رشد است و نباید از آن غافل شد. با توجه به اینکه یکی از واجبات دین اسلام نماز است مقام معظم رهبری(دامت برکاته) تاکید فراوانی به فرهنگ سازی آن می کنند و از اقشار و گروه های مختلف میخواهد که نگذارند دشمنان این فریضه بزرگ را در میان امت اسلامی از بین ببرند و نابود کنند.
به همین جهت معظم له در بیاناتی درباره اهمیت و شیوه توجه به فرهنگ نماز می فرمایند و نقش بسیاری از نهادها و شخصیت ها را در این بیت ترسیم می کنند: « نماز را، حقیقت مقدس و گوهر درخشان را که عطیه‌ی الهی به امت محمّد مصطفی(صلّی‌اللَّه‌علیه‌واله) است، قدر بشناسید در این وظیفه هر کسی سهم ویژه‌ای دارد: پدران و مادران با گفتار و کردار خود، فرزندان را به نماز تشویق و راهنمایی کنند. معلمان، شاگردان مدارس و دانشگاه ها را در سمت و سوی این حقیقت درخشان به حرکت وادار نمایند. فضلا و علما و روحانیون محترم، امامت جماعت در مراکز آموزشی و اقامتگاههای دانشجویان، برای نسل نو را فرصتی مغتنم بشمرند. نویسندگان کتابهای درسی، رازها و رمزها و درس های نماز را در کتاب های درسی بگنجانند. وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات و صدا و سیما از هنر به ویژه هنر سینما برای نشان دادن گوهر نماز و چهره‌ی نمازگزار بهره بگیرند. هنرمندان عزیز با زبان شعر و قصه و نقاشی و جز این ها، و با آفرینش آثار هنری با کیفیت، بلکه برجسته، دست چیره‌ی هنر را به کاری چنین شایسته مشغول سازند.»[۶]
عدم انسجام مدیریتی و تصمیم سازی:
در حال حاضر شاید بتوان بیش از ده متولی مستقیم و ده ها مجموعه مرتبط را در حوزه نماز و مساجد نام برد که این کثرت موجب شده تا ما نتوانیم شاهد اثرگذاری مفید مسجد باشیم. اگر هر سازمان و متولی نقش خود را به‌خوبی ایفا کند شاهد انسجام در عملکرد مساجد خواهیم بود. بخش فرهنگی مساجد بسیار جزیره‌ای عمل میکند و در این حوزه نیازمند هم‌افزایی و وحدت رویه مناسب به‌دوراز سیاست زدگی هستیم. همه ما سرباز مسجد هستیم و باید در کنار هم با کاستن منیت های موجود به سمت اعتلای مساجد پیش برویم.
بزرگ‌ترین آسیب به مساجد وجود تعداد زیادی متولی در امور مساجد است که این امر موجب شده تا اثرگذاری مسجد هم در سایه این کثرت به حداقل‌ها برسد. این کثرت موجب می‌شود بودجه‌های در نظر گرفته نیز پخش‌شده و نتواند در جای خود هزینه شود. لذا باید یک مدیریت واحد، مقتدر و با بصیرت و آگاه در فرایند تجمیع و وحدت مساجد شهر قزوین وجود داشته باشد که متأسفانه این موضوع و وفاق در قزوین بسیار کم‌رنگ است.
در حال حاضر تولیت‌هایی با عناوین مختلف در امور مساجد وجود داشته و هر سازمانی مسئولیت بخشی را بر عهده دارد که از آن جمله می‌توان به سازمان امور مساجد زیر نظر دفتر نماینده ولی‌فقیه، کانون‌های فرهنگی –هنری مساجد زیرمجموعه اداره کل فرهنگ و ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی، اداره کل اوقاف و امور و خیریه، بسیج مساجد و امثال آن اشاره کرد؛ همه این موارد اعلام‌شده در حال کار کردن هستند اما هیچ‌کدام عملکرد مؤثری نداشته‌اند.
لذا مدیریت و وحدت رویه مشخص در حوزه فرهنگ را اینگونه تأکید می ورزند: « ما دشمنان فرهنگی زیادی داریم، مبارزه با اسلام و انقلاب به صورت فرهنگی، یک چیز جدی است. این چیزی که ما به آن تهاجم فرهنگی میگوییم، یک امر واقعی و حقیقی است. … خلاصه آن چیزی که انقلاب بر پایه ی آن به وجود آمده است دقیقاً مورد تهاجم دشمنان است. بنابراین در چنین وضعی، مدیریت فرهنگی لازم است. به تعبیری که من در آن نوشته آوردم، واقعاً یک ستاد مرکزی فرهنگی لازم است. باید کسانی بنشینند و فکر کنند… یک تمرکز مورد نظر است. یک مدیریت متمرکز و هدایت کننده لازم است. این مرکز باید نسبت به همه ی دستگاه های مسئول در زمینه های فرهنگی کشور، نقش هدایت کننده و تغذیه کننده داشته باشد. تفکرات صحیح و فکر درست، جریانات فرهنگ صحیح را کمک و هدایت کند. آن کسانی را که واقعاً محتاج دستگیری و هدایت هستند، دستگیری و هدایت کند. آن جایی که دشمن برنامه ریزی کرده است، آن را بفهمد و علاج فرهنگی کند.»[۷]
نبود مساجد کافی در سطح کشور:
ساخت مسجد می تواند در پیشرفت فرهنگ نماز کمک بسزایی انجام دهد . از این رو پیامبر خدا صلی الله علیه و آله میفرماید: « هر کس برای خدا مسجدی بر پا کند ، خداوند ، مانند آن را برایش در بهشت بر پا خواهدکرد.»
مقام معظم رهبری دراین مورد می فرماید: « یکی از چیزهائی که حتماً بایستی مورد توجه قرار بگیرد و مسئولین محترم به آن توجه کنند، پرداختن به مساجد است. ما … کمبود مساجد خیلی داریم – هم در روستاها، هم حتّی در شهرها – این کمبودها را باید جبران کنند.» همچنین ایشان تاکید می کنند که: « همه‌ی کارهای مهندسی بزرگ بایستی یک پیوست مسجد و نمازخانه داشته باشد. وقتی مترو طراحی می کنیم، برای ایستگاه مترو، مسجد در آن ملاحظه شود؛ ایستگاه قطار طراحی میکنیم، فرودگاه طراحی میکنیم، مسجد در آن حتماً دیده شود. شهرک طراحی می کنیم، مسجد در مراکز لازم که ممکن است بیش از یکی لازم باشد، در او حتماً ملاحظه شود. آیا ممکن است ما یک شهرک را طراحی کنیم، خیابان‌کشیِ او را فراموش کنیم؟ می شود شهرکِ بدون خیابان؟ با این چشم باید به مسجد نگاه کرد. شهرک بدون مسجد معنی ندارد. وقتی انبوه‌سازان ساختمان میخواهند مجوز بگیرند برای انبوه‌سازی و ساختمان بسازند، در نقشه‌ای که ارائه میدهند که مجوز بر اساس او صادر می شود، باید نمازخانه دیده شود. ما باید با نمازخانه اینجوری برخورد کنیم.»[۱۰]
بنابراین کمبود مسجد باعث آسیب وارد کردن به فرهنگ نماز است. هرپروژه عمرانی که صورت می گیرد وجود یک مسجد یا نمازخانه در آن لازم است که ارگان های مربوطه باید به این نکته توجه کنند.
عدم برنامه ریزی صحیح در امور مسجد:
رهبر معظم انقلاب، فعالیت گسترده و همه جانبه برای همه مخاطبان را یکی از ابعاد مغفول در حوزه نماز و مسجد معرفی می کنند: « کار شما ستادهاى اقامه نماز و ستادهاى ترویج نماز در هر نقطه اى از نقاط کشور، در هر قشرى از اقشار و مهم‌تر از همه در مجموعه جوانان نخبه و دانشجو، کشاندن جامعه به این حالت ذکر همگانى است. همگان متذکر باشند؛ کوچک، بزرگ، زن، مرد، مسئول دولتى، غیر مسئول دولتى، شخصى که براى خودش کار میکند، شخصى که براى یک جماعتى کار میکند، اینها وقتى متذکر پروردگار بودند، کارها سامان پیدا میکند. بیشترِ گناهان ما از غفلت سرمی‌‌‌زند.»[۱۱]
همچنین معظم له بر برنامه ریزی وسیع در این رابطه تاکید می کنند: « فصل تازه‌ای از اقامه نماز باید در سطح روستاهای کشور آغاز شود. ترویج صورت و معنای نماز در روستاها را با برنامه‌‌‌ریزی وسیع، آغاز کنید.[۱۲]
همچنین ایشان توجه به برنامه های متنوع را از لازمه های تحول کمی و کیفی در این زمینه بیان می دارند: «تلاشهای فرهنگی و هنری و برنامهریزیهای آموزشی و غیره، همه باید به‌گونه‌‌‌ای طراحی و اجرا شود که نماز، با کیفیت مطلوب، روزبه‌روز در میان مردم بهویژه جوانان و نوجوانان رونق گیرد و همه به‌راستی از این چشمه پاکی و روشنی بهرهمند گردند. بیشک دستگاههای متعدد امور فرهنگی و آموزشی و صداو سیما و دست‌اندرکاران اداره مساجد، بیش از دیگران باید احساس مسئولیت کنند.»[۱۳]
در این بین باید به معضل گرفتار شدن برخی از مدیران کلان و متولیان مسجدی به معضل کمیت گرایی اشاره کرد. بسیاری از مسئولان فرهنگی ملاک موفقیت برنامه ها و طرح ها را تعداد شرکت کنندگان می دانند؛ لذا اکثر مربیان مسجدی و گردانندگان امور فرهنگی در گزارش های خود بیشتر به ثبت آمار و ارقام و تظاهر به پررونق بودن کلاس ها می پردازند. درحالی که، نگاه اسلام به تربیت افراد مؤمن نگاهی کیفی و ارزشی است. قرآن کریم دراین باره می فرماید: «کَم مِّن فِئَهٍ قَلِیلَهٍ غَلَبَتْ فِئَهً کَثِیرَهً»، چه بسیارند گروه های اندک که به اذن خداوند بر گروه های پر جمعیت غالب می شوند. همچنین در نگاه قرآن، آنچه باعث پیروزی مؤمنان می شود تعداد آن ها نیست بلکه اراده و مقاومت آنان است.[۱۴]
نبود فعالیت های اثرگذار تبلیغی و ارتباطی:
رهبر معظم انقلاب توجه به برنامه ها و فعالیت های اثرگذار گذار در حوزه نماز را تاکید می کنند و می فرمایند: « تلاشهای فرهنگی و هنری و برنامهریزیهای آموزشی و غیره، همه باید به گونه‌ای طراحی و اجرا شود که نماز، با کیفیت مطلوب، روزبه‌روز در میان مردم بهویژه جوانان و نوجوانان رونق گیرد و همه به‌راستی از این چشمه‌ی پاکی و روشنی بهرهمند گردند. بیشک دستگاههای متعدد امور فرهنگی و آموزشی و صداوسیما و دست‌اندرکاران اداره‌ی مساجد، بیش از دیگران باید احساس مسئولیت کنند.»[۱۵]
آسیب‌شناسی تعاملات ارتباطی بین سازمان‌های دینی با توجه به گسترش تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و جهانی شدن، یکی از الزامات بنیادین جامعه کنونی است که بی‌اعتنایی به آن سبب تضعیف نظام ارزشی _ هنجاری، گسست و انقطاع هویت دینی و بالأخره ترویج الگوهای رفتاری نامتعارف در جامعه ما می‌شود.
لذا حضرت آیت الله خامنه ای در تحقق عینی جایگاه نماز و مسجد در عرصه زندگی کنونی، بیان می دارند که: « ما بارها، مکرر به آقایان ائمه جمعه، ائمه جماعت و روحانیون محترم در شهرستان‌ها، در تهران توصیه کردیم که مساجد باید آباد باشد. صداى اذان باید از مساجد بلند شود. باید همه نشانههاى توجه به نماز و اقامه نماز را در شهر اسلامى ـ به‌خصوص در شهرهایى مثل تهران و شهرهاى بزرگ کشور ـ ببینند؛ باید احساس کنند؛ هم مردم خودمان، هم کسانى که وارد این شهرها می‌‌‌شوند. نشانه هاى اسلامى باید واضح و آشکار باشد؛ کمااینکه در مهندسى هاى ما باید نشانه هاى اسلامى آشکار باشد.»[۱۷]
عدم نشاط و جذابیت در برنامه های مساجد:
رهبر معظم انقلاب در بیاناتی متعدد، نبود برنامه های جذاب و اثرگذار به ویژه برای نسل جدید را از جمله آسیبهای مساجد برشمرده اند. برای نمونه ایشان می فرمایند: « سفارش این‌جانب آن است که مسجد را نیز همچون دلهای جوان، پاکیزه و پیراسته، و لبریز از شور و انگیزه و نشاط کنید. مسجد نیز باید کانونی باشد که مشکات نماز در آن بدرخشد و نور معرفت و محبت، و اُنس و صفا از آن ساطع شود. امامان جماعت، هیئت‌‌‌های امنا، خادمان موظف و متبرّع، هر یک باید بخشی از این کار بزرگ و اثرگذار را بر دوش خود حس کنند.»[۱۸]
همچنین در این رابطه تاکید می کنند که: « روحانی پرهیزگار، خردمند، کارشناس و دلسوز در مسجد، همچون پزشک و پرستار در بیمارستان، روح و مایه حیات مسجد است. امامان جماعت باید آماده‌‌‌سازی خویش برای طبابت معنوی را وظیفه حتمی خود بدانند و مراکز رسیدگی به امور مساجد و حوزههای علمیه در همه‌‌جا آنان را یاری دهند.»[۱۹]
همچینین در جذب نسل جوان بیان می دارند که: « زمزمه محبت متولیان و مدیران و امنای مساجد، باید دلهای پاک جوانان را مجذوب و مشتاق کند.» و همچنین در تحقق یک انسجام عملی پیشنهاد می کنند که: « میان مسجد و مراکز آموزشی در هر محل، همکاری و پیوند تعریف‌شده و شایسته‌‌‌‌‌‌ای برقرار گردد. چه نیکوست که دانش‌آموزان برجسته و ممتاز در هر محل، در مسجد و در برابر چشم مردم و از‌سوی امام جماعت، تشویق شوند.»[۲۰]
در پایان به یکی از عوامل دفع مخابان مسجد بیان می دارند که: « نپرداختن به پاکیزگی و بهداشت در مساجد؛ نپرداختن امام جماعت به تماس و رابطه با مأمومین؛ و هر کمبود دیگری از این قبیل‌ها، نقاط ضعفی است که باید همت‌های بلند بر زدودن آن برانگیخته شود.»[۲۱]
عدم درک شرایط کنونی توسط متولیان مساجد:
به اعتقاد حضرت آیت الله خامنه ای دشمن در عرصه جنگ روانی و جنگ نرم در حوزه شناختی به دنبال انهدام سرمایه های شناختی و باورهای دینی اقشار مختلف مردم خواهد بود لذا ایشان تاکید می کنند که: «در جنگ روانی و آنچه که امروز به او جنگ نرم گفته می شود در دنیا، دشمن به سراغ سنگرهای معنوی می‌‌آید که آنها را منهدم کند.»[۲۲]
یکی از خصوصیات جامعه کنونی نو شدن و تحول است، خصوصا در بخش تکنولوژی و صنعت؛ و این امر باعث شده که در هر روز شاهد گسترش وسایل ارتباط جمعی در بخشهای مختلف باشیم، از آنجا که نوخواهی از گرایش‌های اصیل انسان است که در جوانی، ظهور و بروز بیشتری دارد، جوانان بیشتر جذب این نوگرایی شده و بیشتر با آن رابطه برقرار می‌کنند، به طوری که زندگی بدون این امکانات برای آنها ممکن نیست. با وجود این شرایط اگر روحانی یک مسجد، بخواهد جوانان را جذب خود و مسجد نماید نمی‌تواند نسبت به این نوع زندگی بی اطلاع بوده و به اصطلاح، یک روحانی سنتی باشد. از منظر مقام معظم رهبری فرهنگ شکل زندگی مردم، عادات و رفتارهای مردم است که سالهاست مورد هجوم غرب و بیگانه قرار گرفته است و اگر از تهاجم فرهنگی جلوگیری نشود فرهنگ ایرانی اسلامی را از بین می برند و آن را طبق غرب می سازند. در این بین، فرهنگ نماز یکی از عوامل مهم جامعه اسلامی است که از اهداف مهم دشمن این است که این فرهنگ را از بین ببرد و روح آن را بی تاثیر کند. تمامی مسئولین، ارگان ها، سازمان ها، شرکت ها ، آموزش و پرورش، مطبوعات، رسانه، مساجد ، امامان جماعت، والدین و هرکسی که در امر مهم ترویج فرهنگ نماز نقش دارد باید فعالیتهای جدید و به روز را برنامه ریزی نمایند.[۲۳]
احصاء برخی آسیب های فرار روی مساجد
در پایان این نوشتار به برخی از آسیب های فرار روی مساجد که برگرفته از بیانات رهبر معظم انقلاب و تاکیدات امام راحل(ره) و آموزه های دینی است اشاره خواهد شد:
– نبود برنامه فرهنگی اجتماعی متنوع و متناسب با نیاز اقشار مختلف جامعه؛
– نبود اهتمام لازم برای رونق بخشی و به روز کردن مساجد در مسئولان و مردم متدین محله؛
– نبود مشوّق های جذاب برای اقشار به ویژه جوانان و نوجوانان جهت جذب به مساجد؛
– عدم توجه به روند افزایش جاذبه های امروزی مانند فضای مجازی، مراکز بازی در کاهش رفتن به مساجد؛
– بسته بودن درب مساجد در اکثر اوقات شبانه روز و باز بودن مراکز تجاری و تفریحی در ساعات اقامه نماز؛
– عدم برخورد مناسب و جذاب برخی اعضای هئیت امنای مساجد با مردم، به ویژه جوانان؛
– نبود امام جماعت دائم در مسجد و به روز نبودن و عدم تسلط ائمه جماعات در ارتباط با نسل جوان؛
– فراهم نبودن امکانات و تجهیزات مناسب جهت استفاده نماز گزاران(وضعیت سرمایش، گرمایش، سرویس های بهداشتی، وضوخانه، پارکینگ مناسب و …)
– نپرداختن به مسائل مردم و بی تفاوت بودن نمازگزاران و گردانندگان مسجد به وضع و حال سایرین؛
– نامناسب بودن مکان بعضی از مساجد و دور از دسترس بودن آنها به ساکنین محلات؛
– انحصاری شدن بعضی از مساجد در دست عده ای خاص یا سلایق و اختلافات سیاسی و قومی؛
– نبود یا کمبود روحیه، نشاط و شادابی در فضای مسجد جهت جذب نونهالان و کودکان؛
– عدم تشویق والدین برای حضور فرزندان در مسجد و یا همراه نکردن آن ها با خود؛
– طولانی شدن نماز جماعت و سخنرانی های طولانی و بعضاً غیرمفید در بین نمازها؛
– عدم ارائه راهکارهای متناسب با مشکلات اقتصادی مردم و نبود فرصت کافی برای حضور در نماز جماعت؛
– عدم حضور مؤثر و کارگشای اشخاص صاحب منصب، هنرمندان، اساتید و … در مساجد؛
– عدم توجه به افزایش شبهات و گره های ذهنی افراد جامعه و عدم پاسخ گویی ابهامات ذهنی ایشان؛
– جدا شدن و فاصله گرفتن مکانی برخی پایگاهای بسیج محلات از مسجد و فاصله قلبی بین مسئولین؛
– عدم توجه به هجوم گسترده فرهنگی و رسانه ای به مسجد و عدم پاسخگویی متناسب آن؛
– رقیب تراشی برای مسجد در سال های اخیر توسط فرهنگ سراها، سرای محلات، موسسات فرهنگی و …
– نبود برنامه های اثربخش برای حل مسائل حقیقی مردم در مساجد مثل ازدواج، اشتغال، تحصیل، تفریح.
اصل عدالت اگر چه به عنوان یکی از مهمترین رکن های دین اسلام مطرح اسـت اما تـاکنون بیـان روشن و کاملی درباره معیارهای عدالت، بویژه در حوزه «اقتصادی و نسبت آن با عدالت اجتمـاعی» توسط متفکران اسلامی ارائه نشده اسـت. امام خمینی(ره): در ترسیم مسیر حرکت جمهوری اسلامی، عدالت را به عنوان سنگ‌بنایی اساسی معرفی […]
بازخوانی اندیشه های بنیان گذار انقلاب اسلامی؛
دیدگاه بگذارید
اولین نفری باشید که نظر میگذارد